SÖYLEŞİ

Soran: Z. A.

Yanıtlayan: Yeprem Türk

İlk şiirlerini Yedi İklim’de okuduk. Daha sonra bu dergiyle organik bağ kurdun ve mutfağında bulundun. Bu yakınlığın sana katkılarını sormak isterim.

Yediiklim dergisini sadece bir mekan olarak görmüyorum tabi. Aynı zamanda bir ruh  taşır bir dergi. Gerçi şiirinizi içinize aldığınızda artık o mekan bu mekan fark etmiyor. Her yer aynı oluyor. Ama 15 Temmuz Direnişi ile dergi mekanları ve şiirin toplanma yerleri oldukça değişti. Bazı edebi mahfillerden eser kalmadı. Edebiyat  bu anlamda yeniden dizayn ediyor kendisini.

“Yedi İklim”de yayımladığın ilk şiirlerini hatırlıyorum, fazlasıyla imgeseldi. Sonradan “imge” ile hesaplaştığını gördüm. Metafiziğe imgesiz de ulaşılabileceğini iddia ettin, bu konuda hâlâ iknâ olmuş değilim. Yıllar içerisinde bunu uzun uzun konuştuk. İmgesiz yazabildiğin metafizik bir şiir örneğin var mı? Bizimle paylaşabilir misin?

Metafizik ve imge,  beslendikleri kaynaklara göre farklılıklar taşır.  İbni Rüşt ve Platon’un ortak konuları olarak da aslında bu mesele daha önce konuşulmuştur. Onlara göre varlığın temsilinde üç el vardır. İlk el öz’dür, yani ilk örneği Tanrı yaratmıştır. Ve İkinci el ise Tanrı yaratısından yine Allah’ın izniyle çoğaltılan anlamdır. Yani Yunus’un yaptığıdır. Üçüncü el ise bu çoğaltımın imajı, resmi yani imgesidir. Yani çiftçi buğdayı tarlasında yetiştirir, ikinci el olur, metafizik bir iş yapar. Bu buğdayı  resimleyense imgedir.  Ve varlığı temsil etmedeki yeteneği en geridedir. Ve aşağıdaki şiirimde imge olduğunu düşünmüyorum.  Sadece birkaç ufak kırıntı dışında.

BABA

Seslenirse bir baba

Şehadet parmağı olun huzura kalkın

Diyesi ki: bir elinizle hep hakkı

Diğer elinizle şeytanı bilin

Hileyi bazen öpücük bazen kılıçla

Bir şekilde yerinden sökün

Sulbünüzü ateşin elinden kapın

Başımda görmek istediğim evlatlarımı yarın

Bana cehennem sokaklarından toplatmayın

Adem olun her daim adem

Onun salkımından kopun

Şiirinizde tüm insanoğullarını

Tek bir sanat çevresi yapın

Sahibine saygı uyandıran işi zanaat bilin

Çiftçiye rahmet okutan başaklar ekin

İlim irfan içinde su gibi akıp gidin

Şiiri, tasarlar mısın yoksa ilhama mı bırakırsın? Ya da bunlar ayrılmaz ikili midir sende?

İlham veya tasarlama ikisi birbirine zıt gibi. Ama tasarıyı ilham yaparsa tasarı da bir ilhama dönüşebilir. Aslında bu ikisinin buluştuğu, daha doğrusu el birliği ettiği şeyin adı da nefestir. Nefes şaire ve şiire ikisini de çağırır. Ve Yunus’un biz her daim yenileniriz bizden kim usanası, şeklinde söylediği  hayat anlayışının şiire yerleşmesini sağlar. Her şiir bu sayede, farklı bir iklim ve tatla doğar gelir.

Dört şiir kitabından sonra şiirinin geldiği noktayı Yunusvari “şeffaflık” olarak nitelendirmek isterim. Yalınlığın bir üst noktası. Bu aşırı şeffaflık, şiirinin şair ve eleştirmenler tarafından görülmesine engel oluyor mudur? Yunus da yüzyıllarca bu kaderi yaşadı biliyorsun. Görülmek önemli midir, görünmemek bir Tanrısal yücelik katar mı şaire?

Aslında okuyucularımı kaç adet kitabımın olduğu konusunda yeterlice aydınlattığımı düşünmüyorum.  Şimdilik on bir tane kitabım oldu.  Şiirler: Önemli Olan, M.D., Milletimde Muhammed’in Cemali ve 15 Temmuz’a YAKMA.  Şiir üzerine yazdığım şiir görüşlerim veya poetik kitaplarım: Devlet Şiiri (Medeniyet Şiiri), Faniler Yazınının Alimi Şiir. Fikir Kitaplarım : Mehmetli  Milleti, İnsan Bir Dünya Klasiğidir, Çağımdan Birkaç Mana, 15 Temmuz Direnişi / Vatan ve Hikmet Cengi, Bayrak Risalesi.

Yalınlığı, tohumu toprağa verip oradan başak çıkaran çiftçi kadar seviyorum.  Bu işi basitlikten ayrı tutuyorum. Yukarıdaki anlattığım şekliyle, varlığın anlamını ikinci el olarak anlatmak isteyen biriyim. Yani çiftçi gibi tohum ekip başak çıkarmak istiyorum, metinlerimde. Bu ikinci elin temsilcisi olmaya yanaşmak, yalınlığa talip olmaktır. Tanrısallığa gelirsem: Bir insan ve kul olarak Tanrısallık payesine cüret etmem. Bundan Yaradana sığınırım. Tanrı olan O’dur. Biz kuluz. İki dünyada da böyleyiz.

İstanbul Türkçesi içerisine çok naif bir şekilde yöresel kelimeler yerleştiriyorsun. Bu durumun, eski ile yeni iç içeliği bakımından post-modernlikle bir ilgisi var mı?

Yöresel kelimeler dilin taşrasıdır. Ama  taşra olmazsa merkez de beslenecek kaynağını kaybeder.  Merkez çürüdükçe taşra merkeze güç takviyesi yapar. Şimdi İstanbul Türkçesi diye konuştuğumuz merkezi dilin birçok kelimesi zamanında taşradan gelmiştir. İbni Haldun’un nazariyesindeki taşra- merkez ilişkisi dilin tarihinde de var. Demek istediğim şive değil tabi.

“Kuruluş” bir solo dergi. Eski adıyla mecmua, yeni adıyla dergi bir çok ismin derlenip cem olması anlamına geliyor.  Bu şekliyle “Kuruluş” bir dergiden çok tek başına birinin çıkardığı kitap hüvüyetine bürünmüyor mu? Senin müstearlarını saymazsak arada başka yazarlara da rastlamıyor değiliz ama bu, dergiyi solo olmaktan kurtarmıyor gibi. Konuşalım.

Aslında dergiye birçok ürün geliyor. Ben yayımlamaya gerek görmediğim için yayımlamıyorum onları. İstiyorum ki ben, Kuruluş dergisi Mehmetlerin dergisi olsun.  Mehmetli olmak uzun bir yaşantı bizim için ama yeni dillendirilip yazılıyor. İdeolojiler ve Avrupai hayat tarzı bize bu kanonu unutturdu. Şimdi hatırlıyoruz, besliyoruz, geliştirmeye ve nefes tazeleyen bir medeniyet haline geldiğini anlatmaya çalışıyoruz. Ve genellikle halkın yaşantısının da gözlemcisiyiz. Bu dönüşümün orada olduğunu görüyoruz. Bunu gören bir şair veya yazarın metni gelirse dergiye onu yayımlıyorum.  Solo bir dergi olduğunu da düşünüyorum, Kuruluş’un . Ama Sezai Karakoç da böyle yapmıştır, çoğu kere. Nuri Pakdil de. Avrupa’da ise bu tür dergilere bold dergi diyorlar.

Şairler genelde edebiyat akımı yaratmak peşine düşer; ama sen daha zor bir işe girişerek fikir akımı yaratmak istedin, bunun da metinlerini ürettin. Böyle bir ihtiyaç var mıydı, bir zorunluk muydu bu, “Mehmetli” ile neyi hatırlattığını, hangi boşluğu doldurduğunu düşünüyorsun?

Aslında kişilikle millet olma ve kişilik üzerinden bir medeniyet ekseni geliştirme bir İslam siyaseti sanatıdır.  Akım dediğiniz şey, bizim doğal yaşantımızdır. Fatih’in ve Selahaddin Eyyubi’nin halkıyla birlik kardığı mayadır. Türklerin, Kürtlerin ve bir ksım Arap dünyasının ortak davranış, ahlak ve amaçla kurduğu bir medeniyet görüsüdür. Bu medeniyetin ve havzanın sınırlarını ise Peygamber’e uyuş tarzı olan Mehmedilik belirlemiştir.  Bosna’dan Yemen’e bu  ortak kişilik derin bağlarla ve koyu bir felsefeyle birbirine bağlıdır. Hepsi tek bir vücut gibidir. Ve bu bize özgü olan, Avrupa’daki millet tanımlamalarına benzemeyen bir millet olma, medeniyet kurma tarzıdır. Peygamber usulüncedir.

Açıkçası metinlerindeki denemeye yaklaşan üslup daha çok Nuri Pakdil’i hatılatıyor. Bu tarz girişimlerin Batı’da veya Doğu’daki örneklerine baktığımızda, entelektüel kesmi ancak ciddi makalelerle ikna edip etkilediğini görüyoruz. Fikir akımları toplumun entelektüellerini etkilemeden halkta veya daha da ileri götürecek olursak devlette de karşılık bulması pek mümkün olmuyor. Bunların farkındasın elbet, peki öyleyse niçin deneme?

Genelde yapılan bir eleştiridir bu: Yunus’un, Sezai Karakoç’un, Nuri Pakdil’in, İsmet Özel’in eselerinde neden yeterli entelektüel malzeme yoktur? Onlar en azından sıradan bir bilim adamı kadar olsa bile bu malzemeyi niçin metinlerine yedirmemişlerdir?

Böylesi bir eleştiriye kapılanlar fena halde yanılıyorlar. Şairlerin oldukça büyük bilgi malzemelerini yazılarına nasıl karıştırdıklarını göremiyorlar. Onların kurdukları metinlerarasılığı çözemiyorlar. Örneğin Yunus, dizesinde Calinus dediğinde okuyucu Calinus’un kim olduğunu bilmeden bu mısraı kavrayamaz. Ve Yunus’un ayet ve hadis zikretmeden yazdığı şiirleri, ayet ve hadislerin bir başka yönden şiirsel bir açıklamasıdır. Bunları anlamak entelektüel donanım ister.

Benzer durum yukarıda zikrettiğim tüm şairlerde  görülür.  Sezai Karakoç, metinlerarasılığı Hilmi Yavuz gibi üçüncü sınıf bir tarz ile kurmaz. Bu sınıf bir metinlerarasılık, şairlere yakışmaz.  Yunus’un yaptığı gibi birinci sınıf göndermelerle yapar gerçek şair, bunu. Niçe’de de aynı durum var.

Geçenlerde aynı eleştiri bana da geldi. Metinlerimde bu tür malzemelerin azlığından şikayet edildi. Ve Bayrak Risalesi adlı kitabımdan alıntıladığım şu metni okuyalım.

 Misal su temizler, mağara asla döndürür, dağ anlatır, kuyu Allah’ınsa yükseltir, dağın etekleri sabrı öğretir ve yol, bilene Tanrı’yadır. Su en çok Nuh’la temizledi. Mağara en çok Efendimizle asla döndürdü, onu Hatem’ül Enbiya yaptı. Kuyu, Yusuf’u yükseltti. Dağ Musa’yla, anlatmanın miracını yaşadı. Dağın eteğindeki en büyük sabır, yarası olan Eyyüb’e altın bir vücut sağladı. Yol en çok Musa ile dile geldi, deniz patikalarla donandı. Ve bunlar, bayrağımızın manasına katıldı.                            

Gerçekten bu metinde entelektüel malzeme yok diyebilir miyiz? Yoksa malzemenin entelektüel olabilmesi için Yusuf’a, Davut’a değil de ille Derrida’ya mı gönderme yapmalıyız? Üstelik remizlerle yapılan metinlerarasılık diye bir usül vardır bizde. Metinlerarasılığın zirvesidir. Aslında Sezai Karakoç hep bunu yapmıştır. Donanımlı okuyucu bunu anlar.

 2000 kuşağının karakteristik özelliği nedir? Kendisinden önceki ve sonrakiler üzerinde etkili olduğu söylenebilir mi? Kendini bu kuşağın neresinde görüyorsun?

Bizim kuşağımızın önemli bir özelliği, doksan kuşağına göre kalabalık olmamasıdır.  Şiirin alabildiğine zorlaştırılması ise ayrı bir konusudur, bu kuşağın.  İkibin kuşağı güçlü, nefesli iddialar ile ortaya atıldı.    Bu tesiri sonraları birçok dergide gördük ama ilk örnekleri kadar etkili olmadıkları için kalıcılığa ulaşamadılar, onlar. Kuşak, şairin doğum tarihidir. Kalıcı olmaksa hayat ile yani ürünlerle sağlanabilecek bir şeydir.  Bu konuya pek aldırmıyorum.

Bugün için 2000 kuşağı denilince aklına kimler geliyor, yani kimler kaldı hafızanda? Bir bakıma şair ve yazarların hafızası yazıya geçmemiş en sahih edebiyat tarihidir. 

Bence kuşak meselesi bunların uyumu ve büyüklüğüyle değerlendirilmelidir. Şiirini, fikrini ve poetikasını bir külliyat içinde örmelidir şair. Açıkçası bu uyumu sağlamak güç şeydir. Kuşağımızda bunları yapan beş kişi bile yoktur.

Bundan sonra şiirin, hayatındaki yeri ne olacak, bugüne dek denemediğin daha başka türlere de yönelecek misin?

Belki sosyolojiye ve psikolojiye daha çok yanaşabilirim günümüz insanını anlamak için. Çünkü yeni insan acayip bir şey. Eskilerde yüzyıl yaşayan bir insan yüzyıl yaşamış oluyordu.   Bir insanın gözlerine bakınca onun yaşını da aşağı yukarı tahmin edebilirdiniz. Ve yaşama sevinci ölünceye kadar da yüksek bir değere sahipti. Günümüz insanı,  yetmiş yıl yaşasa bile beş yüz yılın yorgunluğunu üstünde taşıyor. Beş yüz yılda yaşanacak tüketimi biz bir ömür içinde gerçekleştirdik. İnsanların gözlerinde acayip bir yorgunluk ve yaşlanmışlık var. Gencinde de durum böyle. İntihar duygusu hızla gelişiyor, toplumlarda. Rabbine yönelmekten çok, yaşamama isteğidir bu. Acayip bir durum. Düşünülmesi gerekir. Dünya hayatının bir cazibesi kalmamış gibi. Küresel bir düzlemde kıyamet çağrılıyor sanki. Ve bu, ilgimi çekiyor.  Ve 15 Temmuz Dirilişi ile topraklarımıza ayak basan İham, insan ve hayat neşesinin bu tükenmişliği ve katılığı, iyilik ve adalet gücüyle dönüştüreceğine inanıyorum. En karanlık anlarda aydınlatmaya başlayan ışık olarak Türkiye bu ağır ve kutlu yükü sırtlamıştır.

 KURULUŞ DERGİSİ