Wole Soyinka

Nijerya, medeniyet açısından bize uzak bir ülke değil. En azından, Osmanlı döneminde gelişen sıkı bir ilişkimiz var. 1600’lü yıllarda Nijerya İslami bir ülke gibi anılmaya başlar.  Ve Nijerya’nın bugün neredeyse yarısı Sünnidir. Mezhebi de genel itibariyle Malikilik’tir.

Ancak Osmanlının dünya sahnesinden çekilmesiyle buralar, İngiliz sömürgesi haline gelir. Ve bugün yerel halklar, kendi yerel dillerini bile çoğu bölgelerde terk etmiş durumdalar. Ve ana dilleri olarak İngilizce konuşuyorlar. Nijeryalı arkadaşım Şayo Onajabi sayesinde Nijerya’nın modern dokusunu daha yakından tanıma ve öğrenme imkanı buldum. Örneğin Nijerya’nın kültürel olarak bölünmüşlüğünde Yoruba ve İboa gibi birçok kabilenin bütünleşememiş olmasının payı büyük. Hem ekonomik hem de medeniyet bakımından büyük çıkmazları var Nijerya’nın. Öz arayışlarını bile başka uygarlıkların dilleri, kavramları üzerinden yapmaktadırlar. Kendilerini İngilizce benzeri sömürge dilleri ile ifade etmektedirler. Doğrusu ya edememektedirler

Siyahilerin genel derdidir, bu. Orijinalliklerini ve ruhlarını kaybetmek. Uluslararası boy gösteren irili ufaklı birçok kulüplerde sporun her dalında onlar bulunuyorlar. Ancak ruhta ve kökte bu derece etkin değiller. Ruhlarını, milliyetlerini ve özlerini yitirdikçe sporda var olmaya, oradaki açığı bedenle kapatmaya çalışıyorlar. Ancak bu başarıları da köklerine, varoluş hanelerine yazılan bir galibiyet değil. Dünyaya millet ve medeniyet olarak tutunamamanın bir büyük boşluğu olarak duruyor.

Nijerya’nın en öne çıkan şairi, bir Afrikalı olarak ilk Nobel Ödülü kazanan Wole Soyinka’dır. Wole Soyinka, edebiyatın diğer türlerinde de birçok eser vermiştir. 

Şiirlerinde kurduğu dil Amiri Baraka’nın bir başka versiyonudur. Yer yer imge yer yer konuşma dili iç içe geçer, şiirlerinde. Nijerya’nın bağımsızlığı için çalışmasına rağmen, bu çabanın istediği nefes ve epiklik, şiirinde yoktur.  Düşüncelerini imgesel  bir düzlemde kuruyor.

I THİNK İT RAİNS

I think it rains

That tongues may loosen from the parch

Uncleave roof-tops of

the mouth, hang

Heavy with knowledge

I saw it raise

The sudden cloud, from ashes.

Settling

They joined in a ring of

grey; within,

The circling spirit.

O it must rain

These closures on the mind, blinding us

In strange despairs, teaching

Purity of sadness.

And how it beats

Skeined transperencies on wings

Of our desires, searing dark longings

In cruel baptisms.

Rain-reeds, practised in

The grace of yielding, yet unbending

From afar, this, your conjugation with my earth

Bares crounching rocks.

 YAĞDIĞINI DÜŞÜNÜYORUM YAĞMURUN

Yağdığını düşünüyorum yağmurun

Kuraklıktaki umuda

Gökten ilham ve aşkla

Odur toprağıma anka

Küllerden doğup

Göğe çıkmış  bir defa

İnecek de yurduma

Semaa karşı

Hep yerde kapalı kalmakla

Kör olur ışıltı

Hem gönülde

Hem akılda

Mutlaka yağmalı

Benliği sarmalı

Ruh tutsak

Bu kara bahtı yıkmalı

Ayin kıvamında

İnmeli

En azından boyun eğmeyene

Onu bekleyene

Serinlik

Ululuk, genişlik vermeli

Çeviri: Yeprem Türk

Şiirin Kanatları Altında

Şiirin Kanatları Altında’. Nurettin Durman. Çıra Yayınları. Nisan 2018. ‘ 

Şiirin Kanatları Altında, cahiliye dönemi şiirinden tutun, günümüz şiirine kadarki süreci içine alan özet bir kitap.  Bin küsur yıllık şiirimiz, hangi dönemler hangi halleriyle zuhur etti?  İnsan, şiiri, zamanının imkan ve bünyesi ile nasıl adlandırdı? Bütün bu sorular, geçmişe doğru bir kuşbakışı ile cevaplanmaya çalışılmış.

Zaman gelmiş şiir bir bilgi terkibi, zaman gelmiş bir eğlence aracı olmuş bazen de kendisini topluma yol gösterecek kadar liyakatli görmüştür.

Ama Nurettin Durman, şiiri, her daim katı ideolojik çerçeveden ve anlaşılması zor metinler olarak görmekten uzak tutmuştur. Bu minvalde, kitapta, Ahmet Haşim’e karşı bol miktarda eleştiri var.

Biz, Divan şiirini Farisilerden aldık ve Sekb-i Hind olarak zirveye erdirdik. Ve bunu Farisileri birçok savaşta yenmemize rağmen yaptık. Nurettin Durman, bu durumu şöyle bağlıyor. Büyük İskender, Pers İmparatoru Daryus’u yenip hakimiyetini ilan edince Persliler gibi giyindiğini söyleyip, oralı olduğunu anlatmaya çalışır. Sanırım bu da bir çeşit fetih sanatı olsa gerek.

Gerçi yeni Cumhuriyet şiirinde kullanmak üzere aldığımız Batılı şiir tekniklerini, böyle bir tavır sonucu edinmediğimizi biliyoruz. Biraz da sanki mecburiyet var, işin içinde.

Kitaptaki, Şiirin Görkemli Çağı adlı metin, kitabın ve medeniyetimizin şiire bakış açısının özü ve tartısı olmuş adeta. İnsanı çağrışımlara gebe bırakıyor, geçmişten günümüze de yankılar taşıyor.  Şuara Suresi ile hakiki şairin tanımı yapılıyor.

Cahiliye döneminde her şairin bir cini olduğuna inanılırdı. Şairlerin bu cinlerden yardım aldığı söylenirdi. Günümüz şiiri için bu, ilginç bir durum. Gerçi bu cinin adı modern zamanlarda ilham oldu. Mesela birçok Batılı şairde, bu cin, absent ve kafa yapan çeşitli malzemeler olarak yerini aldı. Bazen Cahit Koytak ‘güzel sözlerin cini’ diyerek, bu döneme gönderme yapar, şiirlerinde.

Peygamberin öldürülmesini istediği, görüldüğü yerde öldürülmek için aranan şair Kâab bin Züheyr’in,  bir an Peygamberimizin karşısına çıkıp, ihtida etmesi ve Kaside-i Bürde’yi O’na sunması, birçok farklı yönler taşımasına rağmen, İsmet Özel’in, Diriliş dergisinde 1974'te yayımlanan Amentü şiirinin atası gibi duruyor.

Adem KALAN

Yusuf’u güzel kılan da derinlikti

Seferber Dergisi, bilge mimar Turgut Cansever’i dosya yapmış. Çeşitli ve önemli yazılar var. Mimari tarzımız kadim haliyle, yeni haliyle ve geleceğe nasıl taşınır konusuyla tartışılmış.

İnsan gibi mimarinin değişmeyen bazı temel özellikleri var, aynen insanın hep iki ayaklı olması gibi.

Mesela nasıl insan üzerinde coğrafya kaderse, mimaride de benzer durum var.  Ya da Allah hem insan hem de mimari eserler üzerindeki kaderini coğrafya üzerinden yürütüyor. Belki de doğrusu bu. Örneğin Marmara İlahiyat Fakültesi Camii hakkında dergide yazılanlar bu açıdan önemli. İstanbul’da çöl ve çöl iklimi olmadığı halde neden camilerimizde çöl tonlamaları kullanılır acaba? Diye soruluyor. Hakikaten, insan, özün aynı kalmasına rağmen, bulunduğu mekana göre çeşitli göz, ten ve ses farklıları kazanır ve mimari de bundan azade olamaz.

Turgut Cansever’ göre mimarinin birinci ilkesi tevhid’dir. Ve bu tevhid’e en yakın yerden, kendi coğrafi konumu üzerinden başlamak zorundadır. Sonra zaten Kabe’ye uzanır. Ve bu tutum da derinlik ilkesiyle anlatılır, dergide. Çünkü Yusuf’u güzel kılan da derinlikti* denir.

*İsmet Özel

Adem KALAN